मुंबई : राज्य शासनाच्या सांस्कृतिक कार्य विभागामार्फत प्रदान करण्यात येणाऱ्या विविध पुरस्कारांची घोषणा करण्यात आली असून २०२३ चा गानसम्राज्ञी लता मंगेशकर पुरस्कार ज्येष्ठ गायक सुरेश वाडकर यांना जाहीर झाला आहे. सांस्कृतिक कार्य मंत्री सुधीर मुनगंटीवार यांनी आज ही घोषणा केली.
गान सम्राज्ञी लता मंगेशकर पुरस्कार, नटवर्य प्रभाकर पणशीकर रंगभूमी जीवनगौरव पुरस्कार, संगीताचार्य अण्णासाहेब किर्लोस्कर संगीत रंगभूमी जीवन गौरव पुरस्कार, भारतरत्न पंडित भीमसेन जोशी शास्त्रीय संगीत जीवन गौरव पुरस्कार, राज्य सांस्कृतिक पुरस्कार इत्यादी पुरस्कार सांस्कृतिक कार्य संचालनालयामार्फत दरवर्षी देण्यात येतात.
सांस्कृतिक कार्य संचालनालयाच्या वतीने दरवर्षी देण्यात येणाऱ्या जीवनगौरव पुरस्कारांच्या रकमेत पुरस्काराच्या रकमेत दुप्पट वाढ करण्यात आली असून राज्य सांस्कृतिक पुरस्काराची रक्कम तिप्पट करण्यात आली आहे, तसेच पुरस्कारांच्या क्षेत्रांमध्येही विस्तार करण्यात आल्याचे समाधान असून राज्याचे सांस्कृतिक क्षेत्र संपन्न व्हावे यासाठी तत्पर असल्याची ग्वाही सांस्कृतिक कार्य कार्यमंत्री सुधीर मुनगंटीवार यांनी दिली आहे.
२०२३ चा गान सम्राज्ञी लता मंगेशकर पुरस्कार ज्येष्ठ गायक सुरेश वाडकर यांना जाहीर झालेला आहे. संगीत व गायन क्षेत्रातील सातत्यपूर्ण आणि अमूल्य योगदान देणाऱ्या कलाकारास हा पुरस्कार देण्यात येतो. भारतरत्न पंडित भीमसेन जोशी शास्त्रीय संगीत जीवन गौरव पुरस्कार २०२२ साठी पं. श्री. उल्हासजी कशाळकर यांचे नाव घोषित झाले असुन, २०२३ च्या पुरस्कारासाठी पं. श्री. शशिकांतजी (नाना) श्रीधर मुळ्ये यांची घोषणा करण्यात आली आहे.
शास्त्रीय संगीतासाठी ज्यांनी अतुलनीय योगदान दिले आणि शास्त्रीय संगीत क्षेत्राची सेवा केली, त्या कलाकारांच्या योगदानाबद्दल हा पुरस्कार प्रदान करण्यात येतो. नटवर्य प्रभाकर पणशीकर रंगभूमी जीवन गौरव पुरस्कार २०२२ साठी सुहासिनी देशपांडे यांच्या नावाची घोषणा झाली आहे, तर २०२३ साठी अशोक समेळ यांना पुरस्कार घोषित झाला आहे. मराठी रंगभूमीवर ज्यांनी आपल्या कार्यकर्तृत्वाचा ठसा उमटवला आहे, अशा कलाकारांना या पुरस्काराने गौरविण्यात येते.
संगीताचार्य अण्णासाहेब किर्लोस्कर संगीत रंगभूमी जीवनगौरव २०२२ चा पुरस्कार नयनाजी आपटे यांना जाहीर झाला असून, २०२३ च्या पुरस्कारासाठी पं. मकरंदजी कुंडले यांची निवड झाली आहे. ज्या कलाकारांनी संगीत रंगभूमीसाठी विशेष योगदान दिले आहे, त्या कलाकारांना या पुरस्काराने सन्मानित करण्यात येते.
सांस्कृतिक कार्यमंत्री सुधीर मुनगंटीवार यांनी सांस्कृतिक कार्य संचालनालयामार्फत देण्यात येणाऱ्या राज्य सांस्कृतिक पुरस्कार २०२२ व २०२३ चीही घोषणा केली आहे. राज्य सांस्कृतिक पुरस्कारांमध्ये एकूण बारा वर्गवारी असून, यामधील प्रत्येक वर्गवारी मध्ये दोन वर्षाचे दोन पुरस्कार जाहीर झाले आहेत.
नाटक या विभागासाठी २०२२ चा पुरस्कार वंदना गुप्ते यांना तर २०२३ चा पुरस्कार ज्योती सुभाष यांना जाहीर झाला आहे. उपशास्त्रीय संगीत वर्गवारीमध्ये २०२२ चा पुरस्कार मोरेश्वरजी निस्ताने यांना जाहीर झालेला असून, २०२३ चा पुरस्कार ऋषिकेशजी बोडस यांना जाहीर झाला आहे. कंठ संगीत प्रकारातील २०२२ चा पुरस्कार अपर्णा मयेकर यांना घोषित झाला असून, २०२३ चा पुरस्कार रघुनंदनजी पणशीकर यांना मिळाला आहे. लोककला क्षेत्रातील २०२२ चा पुरस्कार हिरालालजी रामचंद्र सहारे यांना जाहीर झाला असून, २०२३ चा पुरस्कार कीर्तनकार भाऊरावजी थुटे महाराज यांना जाहीर झाला आहे. शाहीरी क्षेत्रातील २०२२ चा पुरस्कार जयंतजी अभंगा रणदिवे यांना तर, २०२३ चा पुरस्कार राजूजी राऊत यांना घोषित झाला आहे. नृत्य वर्गवारीतील २०२२ चा पुरस्कार लताजी सुरेंद्र यांना जाहीर झाला असून, २०२३ साठी सदानंदजी राणे यांची निवड झाली आहे. चित्रपट क्षेत्रासाठी २०२२ चा पुरस्कार चेतनजी दळवी यांना तर, २०२३ चा पुरस्कार निशिगंधाजी वाड यांना घोषित झाला आहे.
कीर्तन प्रबोधन क्षेत्रातील २०२२ चा पुरस्कार संत साहित्यिक व लेखिका प्राची गडकरी यांना जाहीर झाला असून, २०२३ चा पुरस्कार अमृत महाराज जोशी यांना घोषित झाला आहे. वाद्य संगीत क्षेत्रातील २०२२ चा पुरस्कार पं. श्री. अनंतजी केमकर यांना मिळाला असून, २०२३ साठी शशिकांतजी सुरेश भोसले यांची घोषणा झाली आहे. कलादान या प्रकारासाठी २०२२ साठी श्रीमती संगीताजी राजेंद्र टेकाडे यांचे नाव घोषित झाले आहे तर, २०२३ साठी यशवंत रघुनाथ तेंडोलकर यांच्या नावाची घोषणा झाली आहे. तमाशा वर्गवारीतील राज्य सांस्कृतिक पुरस्कार २०२२, बुढ्ढणभाईजी बेपारी (वेल्हेकर) यांना तर, २०२३ चा पुरस्कार उमाजी खुडे यांना घोषित झाला आहे. आदिवासी गिरीजन वर्गवारी मध्ये २०२२ साठी भिकल्याजी धाकल्या धिंडा तर, २०२३ साठी सुरेशजी नाना रणसिंग यांची निवड करण्यात आली आहे.
पुरस्कारांच्या रकमेत मोठी वाढ:
सांस्कृतिक कार्य सुधीर मुनगंटीवार यांनी विविध पुरस्कारांच्या रकमेत मोठी वाढ करत असल्याची घोषणा केली आहे. गानसम्राज्ञी लता मंगेशकर पुरस्कार, संगीताचार्य अण्णासाहेब किर्लोस्कर संगीत रंगभूमी जीवनगौरव पुरस्कार, नटवर्य प्रभाकर पंणशीकर रंगभूमी जीवनगौरव पुरस्कार, भारतरत्न पंडित भीमसेन जोशी शास्त्रीय संगीत जीवनगौरव पुरस्कार या पुरस्कारांची रक्कम पाच लक्ष रुपये होती, ती यापुढे दहा लक्ष रुपये होईल अशी घोषणा सांस्कृतिक कार्यमंत्री सुधीर मुनगंटीवार यांनी केली आहे. तसेच राज्य सांस्कृतिक पुरस्काराची जी एक लाखाची रक्कम होती ती रक्कम तीन लाखाची करण्यात येत आहे अशीही घोषणा सांस्कृतिक कार्यमंत्री सुधीर मुनगंटीवार यांनी केली आहे.
राज्य सांस्कृतिक पुरस्काराच्या क्षेत्रामधील व पुरस्कारांमधील वाढ:
सध्या ५० वर्षे वयावरील पुरुष कलाकारांना व ४० वर्षावरील महीला कलाकारांना राज्य सांस्कृतिक पुरस्काराअंतर्गत १२ विविध क्षेत्रातील पुरस्कार दिले जातात. यापुढे पन्नास वर्षावरील पुरुष आणि महिला कलाकारांना राज्य सांस्कृतिक पुरस्काराने सन्मानित करण्यात येणार आहे. राज्य सांस्कृतिक पुरस्काराच्या सध्याच्या क्षेत्रामध्ये वाढ करण्यात येत असून, ही क्षेत्रे २४ करण्यात आलेली आहेत. वाढ करण्यात आलेल्या क्षेत्रांमध्ये प्रामुख्याने; प्रयोगात्मक कलेच्या क्षेत्रातील अभ्यासक व पत्रकार, लोकनृत्य, लावणी /संगीतबारी, भारुड/गवळण /विधिनाट्य, वाद्यनिर्मिती करणारे कलाकार, झाडीपट्टी/खडीगंमत /दंडार, दशावतार /नमन खेळे / वही गायन, दुर्मिळ प्रयोगात्मक कला व मौखिक परंपरा जपणाऱ्या व त्यांचे जतन – वहन – संवर्धन करणाऱ्या व्यक्ती किंवा संस्था, प्रयोगात्मक कलेशी संबंधित संग्रहालय/संस्था, ध्वनी तंत्रज्ञ /संकलक, संगीत संयोजक, वाईस ओवर आर्टिस्ट / निवेदक अशा विविध बारा क्षेत्राची वाढ राज्य सांस्कृतिक पुरस्कारांमध्ये करण्यात आली आहे. या पुरस्काराची रक्कमही तीन लक्ष रुपये असेल असे स्पष्ट करण्यात आले आहे.
युवा पुरस्कार:
राज्य शासनाच्या सांस्कृतिक कार्य विभागामार्फत युवक कलाकारांसाठी विशेष पुरस्कारांची घोषणा करण्यात यावी अशी अनेक संघटनांची फार पूर्वीपासूनची मागणी होती. या मागणीचा विचार करून राज्य सांस्कृतिक पुरस्कारातील संग्रहालय वगळता इतर सर्व २३ क्षेत्रांमध्ये “युवा राज्य सांस्कृतिक पुरस्कार” घोषित करण्यात येणार आहेत, अशी महत्त्वपूर्ण घोषणा सुधीर मुनगंटीवार यांनी केली आहे. युवा राज्य सांस्कृतिक पुरस्कारासाठी वयाची मर्यादा २५ ते ५० एवढी राहणार असून, या पुरस्कारांची रक्कम एक लक्ष एवढी असेल.
राज्यातील कलाकारांना विविध माध्यमातून प्रोत्साहन मिळण्याबाबत, सांस्कृतिक कार्य विभाग नेहमीच प्रयत्नशील राहत असून, भविष्यात कलाकारांसाठी विविध योजनांची अंमलबजावणी करण्यात येणार आहे अशी माहिती सुधीर मुनगंटीवार यांनी दिली आहे.
*नटवर्य प्रभाकर पणशीकर रंगभूमी जीवनगौरव पुरस्कार *
1) श्रीमती सुहासिनीजी देशपांडे (2022)
2) श्री. अशोकजी समेळ (2023)
संगीताचार्य अण्णासाहेब किर्लोस्कर संगीत रंगभूमी जीवन गौरव पुरस्कार
1) श्रीमती नयनाजी आपटे (2022)
2) पं. श्री. मकरंदजी कुंडले (2023)
*भारतरत्न पंडित भीमसेन जोशी शास्त्रीय संगीत जीवन गौरव पुरस्कार *
1) पं. श्री. उल्हासजी कशाळकर (2022)
2) पं. श्री. शशिकांतजी (नाना) श्रीधर मुळ्ये (2023)
राज्य सांस्कृतिक पुरस्कार
नाटक :*
1) श्रीमती वंदनाजी गुप्ते (2022)
2) श्रीमती ज्येतीजी सुभाष (2023)
उपशास्त्रीय संगीत :*
1) श्री मोरेश्वरजी निस्ताने (2022)
2) श्री. ऋषिकेशजी बोडस (2023)
कंठ संगीत :*
1) श्रीमती अपर्णाजी मयेकर (2022)
2) श्री. रघुनंदनजी पणशीकर (2023)
लोककला :*
1) श्री.हिरालालजी रामचंद्र सहारे (2022)
2) कीर्तनकार श्री. भाऊरावजी थुटे महाराज (2023) शाहिरी :
1) श्री. जयंतजी अभंगा रणदिवे (2022)
2) श्री. राजूजी राऊत (2023)
नृत्य :*
1) श्रीमती लताजी सुरेंद्र (2022)
2) श्री. सदानंदजी राणे (2023)
चित्रपट :*
1) श्री. चेतनजी दळवी (2022)
2) श्रीमती निशिगंधाजी वाड (2023)
कीर्तन प्रबोधन :*
1) श्रीमती प्राचीजी गडकरी (2022)
2) श्री. अमृत महाराजजी जोशी (2023) वाद्य संगीत :
1) पं. श्री. अनंतजी केमकर (2022)
2) श्री. शशिकांतजी सुरेश भोसले (2023) कलादान :
1) श्रीमती संगीताजी राजेंद्र टेकाडे (2022)
2) श्री. यशवंत रघुनाथ तेंडोलकर (2023)
तमाशा :*
1) श्री. बुढ्ढणभाईजी बेपारी (वेल्हेकर) (2022)
2) श्रीमती उमाजी खुडे (2023)
आदिवासी गिरीजन :*
1) श्री. भिकल्याजी धाकल्या धिंडा (2022)
2) श्री. सुरेशजी नाना रणसिंग (2023)